มะเร็งแพร่กระจายไปที่สมอง ( Brain Metastases ) สามารถเกิดได้จากมะเร็งต้นกำเนิดเกือบทุกชนิด แต่ชนิดที่พบได้บ่อย ได้แก่ มะเร็งปอด มะเร็งเต้านม มะเร็งลำไส้ใหญ่ มะเร็งไต และมะเร็งผิวหนังชนิด malignant melanoma เพราะเป็นมะเร็งที่พบได้บ่อยและมีหลอดเลือดมาเลี้ยงปริมาณมาก ทำให้มีการกระจายของเซลล์มะเร็งจากก้อนมะเร็งผ่านเข้าเนื้อสมองทางหลอดเลือดได้ง่าย
เซลล์มะเร็งเดินทางมาที่สมองได้อย่างไร
เซลล์มะเร็งสามารถเดินทางจากตำแหน่งต้นกำเนิดผ่านทางกระแสเลือดและระบบน้ำเหลืองทำให้เกิดมะเร็งแพร่กระจายไปได้ ทั่วร่างกายรวมถึงสมอง
มะเร็งที่แพร่กระจายมาที่สมองมักจะพบที่ตำแหน่งรอยต่อระหว่างสมองเนื้อเทาและเนื้อขาว ซึ่งเป็นตำแหน่งที่มีเส้นเลือดมา เลี้ยงปริมาณมาก โดยสมองเนื้อเทาเป็นเนื้อรอบนอกของสมองและประกอบไปด้วยเซลล์ประสาทจำนวนมากในขณะที่สมอง เนื้อขาวจะประกอบไปด้วยเส้นใยประสาทซึ่งเชื่อมต่อเซลล์ประสาทเข้าด้วยกัน โดยสมองเนื้อเทาเป็นตำแหน่ง ที่ทำหน้าที่ใน การคิดคำนวณ เป็นต้น ขณะที่ส่วนเนื้อขาว ทำหน้าที่เชื่อมต่อคำสั่งระหว่างสมองส่วนต่างๆ
ผู้ป่วยส่วนน้อยสามารถพบมะเร็งระยะแพร่กระจายไปที่สมองก่อนที่จะตรวจพบมะเร็งต้นกำเนิด จึงเรียกว่า มะเร็งแพร่กระจายที่ไม่ทราบต้นกำเนิด (metastasis of unknown origin) ซึ่งแพทย์อาจจะใช้วิธีตัดชิ้นเนื้องอกไปตรวจหาชนิดของเซลล์เพื่อวิเคราะห์ หาตำแหน่งต้นกำเนิดต่อไป
อาการของมะเร็งระยะแพร่กระจาย
อาการของมะเร็งระยะแพร่กระจายไปที่สมองค่อนข้างหลากหลาย โดยขึ้นกับตำแหน่งและขนาดของก้อน ดังนี้
- ปวดศีรษะ เนื่องจากก้อนเนื้องอกทำให้มีความดันในกะโหลกสูงขึ้นและกดเบียดเนื้อสมองข้างเคียง โดยอาการปวดมักจะรุนแรงในช่วงเช้าและมีความรุนแรงมากขึ้นเรื่อยๆในแต่ละวัน มักพบร่วมกับอาการคลื่นไส้อาเจียน
- การชัก เกิดจากการที่เนื้องอกไปรบกวนการนำกระแสประสาทในสมอง อาจพบได้ทั้งการชักบางส่วน เช่น กล้ามเนื้อเต้น กระตุก รับกลิ่นหรือรสผิดปกติ การพูดผิดปกติ การชา หรือชักทั่วทั้งตัวจนผู้ป่วยหมดสติ
- มีปัญหาในการพูด ความเข้าใจในการสื่อสาร การมองเห็น การอ่อนแรงหรือชาตามส่วนต่างๆ ของร่างกายเกิดจากการที่ ก้อนไปกดเบียดตำแหน่งที่ควบคุมการทำงานต่างๆในสมอง
- การเคลื่อนไหวผิดปกติ เกิดจากก้อนเนื้องอกไปรบกวนการส่งสัญญาณประสาทในการควบคุมการทำงานของกล้ามเนื้อ
ผู้ป่วยบางคนอาจไม่พบอาการต่างๆดังกล่าว แต่ตรวจพบมะเร็งได้โดยบังเอิญระหว่างการตรวจต่างๆ หรือระหว่างการตรวจหาภาวะแพร่กระจายของมะเร็งชนิดอื่นๆ
การรักษาผู้ป่วยมะเร็งแพร่กระจายไปยังสมอง
- การฉายรังสีบริเวณสมอง เป็นการรักษาที่นิยมใช้ โดยแพทย์จะฉายรังสีที่สมองเพื่อลดขนาดของก้อนมะเร็ง เมื่อก้อนมะเร็งที่สมองยุบลงจะทำให้อาการดีขึ้น
- การผ่าตัด ใช้ในกรณีที่มีก้อนในสมองจำนวนไม่เกิน 5 ก้อน และมีอาการจากก้อนที่มีขนาดใหญ่มาก หรือมีก้อนมะเร็งเพียงก้อนเดียวแต่ยังก้ำกึ่งระหว่างมะเร็งปฐมภูมิที่สมองหรือมะเร็งทุติยภูมิที่แพร่กระจายมาจากที่อื่น
- ยาภูมิคุ้มกันบำบัดและยามะเร็งมุ่งเป้าบางชนิด ใช้ในการรักษาและช่วยป้องกันมะเร็งแพร่กระจายไปที่สมองได้ นิยมใช้รักษาในกรณีที่มะเร็งปอดหรือมะเร็งเต้านมมีการแพร่กระจายไปยังสมองจุดเล็ก ๆ
- ยาเคมีบำบัด ยาเคมีบำบัดส่วนใหญ่ไม่สามารถเข้าไปในเนื้อสมองได้ เนื่องจากมีแผ่นกั้นที่เรียกว่า blood brain barrier ขวางกั้นระหว่างเลือดในระบบหมุนเวียนเลือดกับของเหลวที่ล้อมรอบเซลล์ในระบบประสาทส่วนกลาง ดังนั้นการใช้ยาเคมีบำบัดจำเป็นต้องฉีดยาเข้าไปในไขสันหลังของผู้ป่วย มักจะใช้ในกรณีที่มะเร็งแพร่กระจายอยู่ในเยื่อหุ้มสมองและน้ำไขสันหลัง